JAK LECZYĆ ALERGIę U DZIECI?

Alergia, inaczej uczulenie, jest nieprawidłową, nadmierną reakcją organizmu na substancje zwane alergenami, które występują w otaczającym nas środowisku.  U osób zdrowych substancje te nie powodują żadnych dolegliwości. Natomiast u osób uczulonych są przyczyną szeregu nieprzyjemnych reakcji. Groźnych dla zdrowia, a nawet dla życia.  Alergenem może być każda substancja, która dostaje się do organizmu człowieka poprzez skórę, błony śluzowe, przewód pokarmowy lub układ oddechowy.

W reakcji alergicznej udział bierze układ odpornościowy. Przy pierwszym kontakcie układ odpornościowy uczy się rozpoznawać daną substancję. Przy kolejnym kontakcie dochodzi do gwałtownej reakcji prowadzącej do uwolnienia mediatorów stanu zapalnego z których najważniejszym jest histamina. To ona odpowiada za najwięcej objawów alergii.

Skłonność do występowania alergii jest uwarunkowana genetycznie, jeżeli alergię ma jedno z rodziców lub rodzeństwo, ryzyko alergii wynosi 20-40%. Jeśli oboje rodziców 50-70%. W krajach wysoko rozwiniętych różnego rodzaju alergie występują w 30%populacji. Szacuje się, że na alergiczny nieżyt nosa choruje ponad 500 milionów ludzi na świecie.  Nie tłumaczy to jednak aż tak wielkiego wzrostu liczby osób chorujących, a w dodatku w każdym wieku. Obserwacja każe przypuszczać, że wzrost ten ma związek ze zmianami warunków w jakich żyjemy.  Zmiany dotyczące powietrza, ilość nowych związków w powietrzu, nasilenie stężenia metali ciężkich, i innych substancji. Zanieczyszczenie wody i gleby. Zmiany w rolnictwie. W hodowli zwierząt i roślin stosuje się ogromne ilości pestycydów, antybiotyków i innych substancji, które pozostają w ekosystemie, krążą i nie są dla naszych organizmów obojętne.  

W ostatnim czasie z dużą uwagą zgłębia się teorię o nadmiernej higienie. Zbytnia dbałość o czystość, sterylizacja, stosowanie środków bakteriobójczych, pasteryzacja żywności, duża ilość antybiotyków i zaburzenia mikroflory jelitowej, nie tylko ludzi ale i zwierząt mogą mieć swój niemały wkład w rozpowszechnienie alergii.

Objawy alergii mogą ujawnić się w każdym wieku. Obecnie często mamy do czynienia z sytuacją, że osoby które wcześniej nie cierpiały na objawy alergiczne, nagle zaczynają reagować nieprawidłowo na powszechnie występujące substancje. Istnieje pewna zależność między wiekiem a rodzajem alergii. Alergie pokarmowe ujawniają się głównie u niemowląt. Katar sienny, alergiczne zapalenie spojówek i astma atopowa – u dzieci i nastolatków. Pokrzywki i uczulenia na jady owadów blaszkoskrzydłych – u dorosłych.

Jak rozpoznać u dziecka czy mamy do czynienia z alergią czy z infekcją, jeżeli objawy dotyczą dróg oddechowych? Pierwszym i podstawowym etapem jest wywiad lekarski, który umożliwia ustalenie okoliczności pojawienia się objawów, ich przebieg, objawy alergiczne występujące w przeszłości i historię rodzinną. Drugim etapem jest badanie przedmiotowe dziecka, które pozwala zróżnicować czy mamy do czynienia z czystymi objawami alergicznymi, z przeziębieniem/chorobą, czy też podejrzewamy nadkażenie lub chorobę, które rozwinęło się na podłożu wcześniejszych zmian alergicznych.

Ostatnia sytuacja jest najtrudniejsza i dla lekarza i dla rodziców. Jest to częsta sytuacja u dzieci w wieku przedszkolnym. Jeśli mamy przedszkolaka, który dotychczas nie wykazywał objawów alergii, a nagle po pójściu do przedszkola zaczyna nam dużo chorować. Należy się temu dokładnie przyjrzeć. Nie każde takie dziecko będzie mieć alergię. Dla niektórych dzieci jest to droga nabywania odporności. Ale część dzieci mogłaby chorować mniej i tak się dzieje, jeśli zostaną odpowiednio zdiagnozowane i leczone przeciwalergicznie.

Kolejnym etapem są badania dodatkowe. Podstawowym badaniem diagnostycznym są testy skórne. Testy te dzielą się na punktowe, które są wskazane zwłaszcza w przypadku objawów alergii na substancje obecne w powietrzu i jady owadów oraz testy śródskórne, które sprawdzają się bardzo dobrze w alergii na leki. Niestety alergie pokarmowe powoduje często słabą reakcję skóry w tych testach, dlatego też odpowiedź często nie jest miarodajna i mamy sytuację, że dziecko ewidentnie reaguje alergicznie na pewne produkty, np. na orzeszki, a w tych testach nie znajdujemy potwierdzenia.

Kolejnym testem skórnym jest test płatkowy. Stosowany głównie w alergii kontaktowej, np. na nikiel, składniki kosmetyków itp. Innego rodzaju badaniami są badania laboratoryjne – oznaczenie stężenia całkowitego immunoglobuliny E w surowicy krwi (IgE) oraz IgE swoistych. Najczęściej swoiste IgE skierowane są przeciwko alergenom roztoczy kurzu domowego i pyłków drzew, traw, zbóż, chwastów, naskórka zwierząt, pleśni, jadów owadów błonkoskrzydłych oraz alergenom pokarmowym. Jednak ponownie mamy do czynienia z sytuacją, że test nie jest stuprocentowy, a mianowicie prawidłowy wynik nie znaczy, że dziecko nie ma alergii. Podstawą rozpoznania w takich sytuacjach są objawy i obserwacja dziecka po przerwaniu kontaktu z alergenem i ponownym jego wprowadzeniu – nazywam to próbą prowokacji (ekspozycji). Próba taka jest często wykorzystywana w alergiach pokarmowych, ale nie tylko.  

Dlaczego mamy do czynienia z takimi sytuacjami?

Nie wszystkie alergie powstają w mechanizmie IgE zależnym. Niestety w tych przypadkach nie mamy wystandaryzowanych i wiarygodnych testów ilościowych.

Jak leczyć alergie?

Jeśli już prawidłowo rozpoznamy alergię to należy ją leczyć. Jedną z metod jest unikanie alergenu. Tak postępujemy w alergiach pokarmowych, staramy się wyeliminować z pożywienia składnik pokarmu który odpowiada za powstanie objawów chorobowych. Jest to skuteczna, choć często uciążliwa metoda.  W ostatnich latach zaleca się aby okresowo podawać najmniejsze tolerowane ilości pokarmu który alergizuje, aby uczyć organizm tolerancji na dany pokarm.  Postępowanie to jest często skuteczne, a w obserwacji wieloletnich chroni przed niebezpiecznymi reakcjami anafilektycznymi (jest to bardzo nasilona reakcja, która jest stanem zagrożenia życia). W wielu przypadkach, szczególnie alergii na pyły nie jesteśmy w stanie unikać ekspozycji na alergen. W tych sytuacjach należy w leczeniu włączyć odpowiednie leki przeciwalergiczne.

Sterydy?

Często rodzice są zaniepokojeni, że dziecko długotrwale musi stosować sterydy donosowe lub wziewne, leki przeciwhistaminowe itp. Jeśli po odstawieniu ww. leków dziecko ma objawy alergiczne przeszkadzające mu prawidłowo funkcjonować, należy kontynuować ich zażywanie. Badania pokazują, że jest to bezpieczniejsze dla dziecka niż narażenie go na długotrwały stan zapalny, którym jest alergia. Np. nieleczony alergiczny nieżyt nosa prowadzi do rozwoju astmy alergicznej, zaburzeń snu u dziecka, zmniejsza jego koncentrację i prawidłowe funkcjonowanie.  Dobrze dobrane leczenie w najmniejszych skutecznych dawkach ma najczęściej niewielkie skutki uboczne i jest korzystniejsze dla zdrowia niż tolerowanie przewlekłego stanu zapalnego jakim są reakcje alergiczne.