kleszcze

Wraz  z nadejściem wiosny i słońca obudziły się kleszcze – nieduże (max 15-30mm długości) stawonogi zakłócające nasze piękne spacery i zabawy na świeżym powietrzu. W Polsce istnieje kilka gatunków kleszczy, z których istotne znaczenie dla ludzi ma kleszcz pospolity. 

Kleszcze zamieszkują tereny łąk, zarośli i lasów, spotkamy je zarówno na wsi, w miejskich parkach, jak i przydomowych ogródkach. Człowiek jest przypadkowym żywicielem kleszcza. Owady te pasożytują na wszystkich kręgowcach, drobnych gryzoniach, ptakach, a czasami nawet na gadach.  Cykl rozwojowy kleszcza obejmuje formę jaja, larwy, nimfy i postać dorosłą. Pełen cykl rozwojowy trwa 2 lata. Kleszcze są bardzo odporne na warunki środowiskowe, a bez jedzenia mogą przeżyć nawet 2 lata. Aktywność kleszcza zależna jest od temperatury otoczenia. W Polsce rozpoczyna się na przełomie marca i kwietnia, i trwa do października/listopada. Szczyt aktywności przypada na maj/czerwiec oraz wrzesień/październik.

Kleszcze są przenosicielami licznych chorób zakaźnych. W czasie ssania krwi wstrzykują do organizmu ślinę z drobnoustrojami. W Polsce do chorób przenoszonych przez kleszcze należą: borelioza z Lyme oraz odkleszczowe zapalenie opon mózgowo rdzeniowych i mózgu, pozostałe choroby jak gorączka Q, tularemia, bartonelioza, babeszjoza, erlichioza (anaplezmoza), riketsjoza, gorączka gór plamistych, występują sporadycznie. 

W jaki sposób zapobiegać ugryzieniom przez kleszcze? Niestety nie ma dobrej metody, zaleca się odpowiednie ubranie, zwłaszcza przy wycieczkach górskich, po lasach czy wysokich łąkach. Ubranie ma polegać na osłonięciu maksymalnej powierzchni skóry, żeby kleszcz nie miał z nią kontaktu. Można używać repelenty (środki odstraszające kleszcze) zawierające DEET lub permetrynę, które należy rozpylić na ubranie i odsłoniętą skórę, z wyjątkiem twarzy (permetrynę tylko na ubranie). Jest to dobra rada, ale nie przy codziennym stosowaniu, ze względu na możliwość działań niepożądanych tych środków.  Szczególną ostrożność należy zachować stosując repelenty u dzieci. Po powrocie do domu, miejsca na które stosowano środek zawierający DEET należy umyć wodą. Zostają jeszcze środki ziołowe, które mogą mieć jakąś skuteczność, niestety nie jest to prewencja o skuteczności jaką byśmy chcieli uzyskać. Podsumowując, przy normalnym wiosenno-letnim funkcjonowaniu nie istnieje skuteczna metoda ochrony przed pokąsaniem.

Kleszcze sprytnie przystosowały się do bytowania na ciele swojego żywiciela. Podczas wkłuwania aparatu gębowego wydzielają substancje znieczulające. Dlatego najczęściej nie wiemy że jesteśmy kąsani przez kleszcze i odkrywamy to przypadkowo.  Kleszcz wybiera miejsce na ciele pokryte cienką skórą, wilgotne i dobrze ukrwione.

Co zrobić gdy zauważymy kleszcza? Należy go jak najszybciej usunąć. Najlepiej zrobić to zwyczajną pęsetą (w sprzedaży są też specjalnie do tego przeznaczone zakrzywione pęsety).  Kleszcza należy uchwycić za główkę jak najbliżej skóry i usunąć go poprzez pociąganie jednostajnym ruchem pionowo do góry. Następnie pokąsane miejsce umyć wodą z mydłem, zdezynfekować.  Należy także umyć ręce i zdezynfekować pensetę.  Kleszcza nie wolno rozgniatać w dłoniach gdyż grozi to zakażeniem.  Im krócej kleszcz przebywa na skórze tym mniejsze ryzyko zakażenia chorobami, które przenosi.  Najważniejszy w prewencji przed zakażeniem chorobami odkleszczowymi jest czas. Im szybciej wyjmiemy kleszcza tym lepiej.

Czasami nie udaje się usunąć kleszcza w całości, nawet jeśli robi to fachowiec. Jeśli w skórze pozostanie aparat gębowy uważa się, że nie zwiększa to ryzyka zakażenia, jeśli większy fragment – należy go usunąć za pomocą igły.  

Co dalej po usunięciu kleszcza?  Obserwacja skóry przez 4-6 tygodni. Najczęstszą chorobą przenoszoną przez kleszcze jest bolerioza.  Po ukąszeniu obserwujemy czy pojawi się charakterystyczny rumień. Jeśli tak, należy udać się do lekarza, który włączy leczenie. Dobrze jest wykonać zdjęcie zmiany.

Czy badać kleszcza?  NIE! Kleszcza najlepiej SPALIĆ!  Nawet jeśli odkryjemy że kleszcze był chory, nie oznacza to, że my też będziemy, gdyż nie musi nam przekazać patogenów.  Ponadto, system odpornościowy człowieka broni się natychmiast po wniknięciu obcych organizmów i większość infekcji przebiega bezobjawowo, pozostawiając jedynie jako dowód walki specyficzne przeciwciała.  

Czy badać w kierunku boreliozy jeśli nie mamy typowych objawów boreliozy? Ponownie NIE! Dodatni wynik testu świadczy jedynie o kontakcie z krętkami borelli, nie o chorobie.  W Polsce co 8-10 badany ma dodatnie przeciwciała, co nie świadczy, że są chorzy, nie wymagają włączania antybiotyków.

Jakie badania można wykonać jeśli mamy podejrzenie zakażenia chorobą odkleszczową?  Diagnostyka serologiczna jest dwuetapowa. O jej zleceniu powinien decydować lekarz.  W pierwszym etapie wykonuje się ilościowy test serologiczny ELISA. Jeśli wynik jest ujemny oznacza brak zakażenia boreliozą. Wynik dodatni lub wątpliwy należy potwierdzić testem jakościowym Western Blot.  

Czy boreliozę da się wyleczyć?  W zdecydowanej większości tak.  Z mojego doświadczenia mogę stwierdzić, że boreliozę u dzieci często leczy się szybko i skutecznie. U dorosłych i starszych często leczenie jest trudniejsze.   Niestety nie ma szczepienia przeciw boreliozie, pomimo iż od wielu lat trwają badania nad taką szczepionką.  Najważniejszą i najskuteczniejszą metodą ograniczającą ilość zakażeń chorobami odkleszczowymi jest często, dokładne oglądanie skóry, zwłaszcza po powrocie z zabawy na świeżym powietrzu.